Mercedes Sosa, tiếng hát của nỗi đau Châu Mỹ La tinh

Bảo Thạch

Bài đăng ngày 16/10/2009 Cập nhật lần cuối ngày 26/10/2009 14:22 TU

Danh ca Achentina Mercedes Sosa biểu diễn tại Tel Aviv (Israel) ngày 27/10/2008.

(Ảnh : Reuters)

Ít có giọng ca nào vừa êm ấm, dịu ngọt, vừa mãnh liệt, rạo rực như Mercedes Sosa. Tài năng nghệ thuật thiên phú này còn được thăng hoa bởi những lựa chọn dũng cảm của Mercedes Sosa, trong cuộc đời cũng như trên sân khấu. Do đó, cái chết của Mercedes Sosa ngày 4/10/2009, không chỉ là sự mất mát to lớn cho toàn Châu mỹ La tinh, mà hơn nữa, cho nhiều thế hệ trên thế giới, đã thẩm thấu và được an ủi, khi nghe giọng ca độc nhất vô nhị này thay mặt họ, đòi Nhân quyền, chống bất công và áp bức.

Chịu tang Mercedes Sosa, Argentina đã dành cho bà niềm vinh dự cuối cùng. Linh cữu của Bà được quàn tại Quốc Hội Buenos Aires để hàng ngàn người dân ngu khu đen đến viếng lần cuối, những người mà nữ ca sĩ đã chọn làm dân tộc của mình. Ông Oscar Arias Sanchez, tổng thống Costa Rica, Nobel Hoà bình, đã biên một bài báo xác nhận :'' 600 triệu người Châu Mỹ La tinh, đều là những đứa con nuôi của Mercedes Sosa, từ nay mồ côi mẹ.''

Linh cữu nữ danh ca Mercedes Sosa được quàn trong Tòa Nhà Quốc hội Argentina tại Buenos Aires ngày 04/10/2009.

(Ảnh : Reuters)

Bản thân người viết bài này, đã một lần may mắn được theo dõi buổi trình diễn của Mercedes Sosa, những năm 80 tại Paris. Lúc đó, Bà hát những bài như '' Cuando tenga la tierra.''- Khi nào được quyền sở hữu đất đai, '' Los hermanos''- Những người anh em, '' Plegaria por un labrador''- Lời cầu nguyện của người làm ruộng, và ''Alfonsina y el mar'' - Alfonsina và biển cả. Đa số là những bài hát đấu tranh, mang nội dung xã hội đòi Nhân quyền, đan lẫn với những tuyệt tác trữ tình của lục địa Châu Mỹ La tinh.

Lúc đó, người Paris mới phát hiện vì sao người ta mệnh danh Mercedes Sosa là ca sĩ của những kẻ thấp cổ bé miệng.

Nhưng đâu chỉ có vậy, giọng ca của Bà, dáng dấp thổ dân với mái tóc đen nhánh của Mercedes Sosa và đặc biệt, chất huyền ảo lấp lánh trong những bài thơ phổ nhạc được Bà chuyển tải, khiến cho mọi người bàng hoàng rút ra kết luận : nền ca nhạc này không chỉ đơn thuần là folklore, không phải là một nghệ thuật nhỏ, thứ yếu, nó thật sự lay động lòng người bốn phương, nó là tiếng hát mang kích thước của một lục địa, nhưng cũng là chất thơ mang tầm vóc của một thời đại, đầy bạo lực và lung linh kỳ vọng một ngày mai.

Cuộc đời phản ánh thăng trầm của Argentina

Cuộc đời Mercedes Sosa là một chuỗi vinh nhục, phản ảnh những bước thăng trầm của Argentina. Bà sinh năm 1935, tại tỉnh Tucumán, miền Tây Bắc Argentina, trong một gia đình nghèo, bố là tá điền, mẹ là thợ giặt. Bà mang trong người hai dòng máu, Tây Phương và thổ dân Aymara. Có lẽ đó là 3 yếu tố cấu tạo nên phong cách nữ ca sĩ này.

Cái nghèo cộng thêm với gánh nặng lai thổ dân tại một lục địa miệt thị và bóc lột thậm tệ những sắc dân như Aymara, nói tiếng Quechua, chớ không thông thạo tiếng Tây Ban Nha. Nhưng bà cũng được cộng hưởng truyền thống âm nhạc Tây Phương và những giá trị dân chủ, trong bối cảnh toàn Châu Mỹ La tinh sôi sục, đặc biệt trong những thập niên 60, 70 của thế kỷ trước.

Ca sĩ Mercedes Sosa cùng với đứa con trai tên Fabian tại nhà riêng ở Tucuman.

(Ảnh : Reuters)

Đáng quý nhất ở Mercedes Sosa, đó là tính dũng cảm. Người nghệ sĩ trẻ Mercedes Sosa, đầu thập niên 70, dám trực diện với những thế lực quân phiệt độc tài đang áp đặt sự cai trị bằng bạo lực. Năm 1973, quân đội Chi-lê lật đổ tổng thống dân cử Allende và gây biển máu tại đất nước này. Ca sĩ Victor Jara bị tập đoàn phát xít Pinochet hành hình hết sức dã man. Tra tấn, cắt cả đôi bàn tay người nghệ sĩ đã cầm ghi-ta hát những bài ca đòi thay đổi xã hội.

Những năm ấy, Mercedes Sosa, tại Buenos Aires hát bài : Si se calla el Cantor. Tạm dịch là Khi tiếng hát bị dập tắt. Bài ca này kể rằng :

''Khi tiếng hát bị dập tắt, cuộc đời từ nay câm nín

Bởi cuộc đời, bản thân cuộc đời chỉ là một bài ca.

Khi tiếng hát bị dập tắt

Thế gian chìm trong im lặng

Bởi ca sĩ không còn cất tiếng

Thì hy vọng

Ánh sáng

Niềm vui cũng tàn lụi trong sợ hãi.

Khi tiếng hát bị dập tắt

Những trẻ nghèo bán báo thêm cô đơn

NgườI phu bến cảng làm dấu thánh giá

Tự hỏi : ai sẽ đấu tranh cho đồng lương cuối tháng.

Khi tiếng hát bị dập tắt

Cuộc sống còn giá trị nào

Không còn giọng hát vang

Trên những khán đài

Hát cho người đau khổ.

Khi tiếng hát bị dập tắt

Hoa hồng cũng chết theo

Bởi Hoa hồng còn nghiã lý gì

Khi đánh mất những lời ca.

Hãy bừng lên ngàn ngọn cờ

Khi người ca sĩ cất tiếng thét

Ngàn Tây ban cầm

Cùng nhỏ máu trong đêm thâu

Cho một bài ca bất diệt.''

Năm 1976, đến lượt Argentina ngã gục dưới gót giầy của tập đoàn quân phiệt. Từ đó cho đến 1983, chế độ độc tài này đã áp dụng chính sách khủng bố đối với xã hội, nhắm thẳng vào hàng trăm ngàn đối tượng để thủ tiêu, tra tấn, bắt bớ. Trẻ con cũng không được buông tha. 30 ngàn người bị mất tích, xác bỏ ngoài biển, hoặc đem lên rừng chôn trong những ngôi mộ tập thể.

Mercedes Sosa, bị quy là tuyên truyền cho phái tả. Bà bị kiểm duyệt trên các đài phát thanh. Bà bị theo dõi, xách nhiễu, đe dọa đến tính mạng. Năm 1979, Bà bị bắt ngay trong một buổi trình diễn. Nhưng trước làn sóng phản đối trên quốc tế, Bà được trả tự do và Mercedes Sosa chọn con đường lưu vong. Bà sống tại Tây Ban Nha và Pháp trong nhiều năm, trước khi trở về Argentina năm 1982, vào thời điểm chế độ độc tài đang hấp hối. Lúc hồi hương, người dân đón tiếp nữ nghệ sĩ như thể lương tâm của cả dân tộc được phục hồi.

Một người ái mộ đứng chờ ngoài Trụ sở Quốc hội Argentina hôm 04/10/2009 để tiễn biệt nữ danh ca Mercedes Sosa và trương cao biểu ngữ ''Cảm ơn Negra về các khúc ca và cuộc đấu tranh''. Negra là tên gọi thân thương của ca sĩ Sosa.

(Ảnh : Reuters)

Mercedes Sosa tiếp tục sự nghiệp trình diễn, không chỉ tại Argentina, mà trên khắp lục điạ Châu Mỹ La tinh, và ở nước ngoài, tại Paris hay New York.

Trong cái hoạ có cái may. Những năm tháng lưu vọng đã tạo điều kiện cho Mercedes Sosa cọ sát với những trào lưu ca nhạc thế giới.

Vốn nghệ thuật của Mercedes Sosa phong phú hơn trước. Năm 1992, một lần Bà xuất hiện tại sân khấu Grand Rex, thủ đô Paris. Bên cạnh những bài đã trở thành truyền thống, Mercedes Sosa trình bày nhiều bản tango hiện đại, và cả những bài ca nhạc nhẹ và rock, nhưng lúc nào cũng được chọn lọc rất tinh tế, với những tuyệt tác của nhà soạn nhạc Brazil Chico Buarque hay nghệ sĩ rock Fito Paez.

Tuy nhiên, đối với tuyệt đại đa số người hâm mộ Mercedes Sosa, không thể có đêm trình diễn nào mà thiếu vắng bản : ''Alfonsina y el Mar,'' Alfonsina và biển cả. Bài ca này, dựa trên câu chuyện thật của nữ thi sĩ Alfonsina Storni của Argentina, người đàn bà tài hoa bạc mệnh, đã trầm mình tự vẫn trong biển cả, vì thất tình.

Bài này kể như sau :

''Trên hạt cát êm dịu sóng biển vỗ về

Bước chân em in dấu vết một chuyến đi không trở lại.

Con đường cô đơn, đau khổ, lặng lẽ

đã dẫn em đến biển cả.

Thôi nhé, em đi, với nỗi đau

Như thể đang tìm một vần thơ mới.

Một tiếng vang đầy gió lộng và muối mặn

đã chinh phục tâm hồn em,

và đưa em đi,

Đi mãi vào giấc mơ thăm thẳm,

để ngủ quên, Alfonsina, giữa biển cả.''

Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me dio dos luceros que, cuando los abro, perfecto distingo lo negro del blanco, y en el alto cielo su fondo estrellado y en las multitudes el hombre que yo amo. Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me ha dado el oído que, en todo su ancho, graba noche y día grillos y canarios; martillos, turbinas, ladridos, chubascos, y la voz tan tierna de mi bien amado. Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me ha dado el sonido y el abecedario, con él las palabras que pienso y declaro: madre, amigo, hermano, y luz alumbrando la ruta del alma del que estoy amando. Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me ha dado la marcha de mis pies cansados; con ellos anduve ciudades y charcos, playas y desiertos, montañas y llanos, y la casa tuya, tu calle y tu patio. Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me dio el corazón que agita su marco cuando miro el fruto del cerebro humano; cuando miro el bueno tan lejos del malo, cuando miro el fondo de tus ojos claros. Gracias a la vida que me ha dado tanto. Me ha dado la risa y me ha dado el llanto. Así yo distingo dicha de quebranto, los dos materiales que forman mi canto, y el canto de ustedes que es el mismo canto y el canto de todos, que es mi propio canto. Gracias a la vida que me ha dado tanto. —Written by Violeta Parra

Thanks to life, which has given me so much. It gave me two beams of light, that when opened, Can perfectly distinguish black from white And in the sky above, her starry backdrop, And from within the multitude The one that I love. Thanks to life, which has given me so much. It gave me an ear that, in all of its width Records— night and day—crickets and canaries, Hammers and turbines and bricks and storms, And the tender voice of my beloved. Thanks to life, which has given me so much. It gave me sound and the alphabet. With them the words that I think and declare: "Mother," "Friend," "Brother" and the light shining. The route of the soul from which comes love. Thanks to life, which has given me so much. It gave me the ability to walk with my tired feet. With them I have traversed cities and puddles Valleys and deserts, mountains and plains. And your house, your street and your patio. Thanks to life, which has given me so much. It gave me a heart, that causes my frame to shudder, When I see the fruit of the human brain, When I see good so far from bad, When I see within the clarity of your eyes... Thanks to life, which has given me so much. It gave me laughter and it gave me longing. With them I distinguish happiness and pain— The two materials from which my songs are formed, And your song, as well, which is the same song. And everyone's song, which is my very song. Thanks to life