Giacomo Puccini sinh ngày ngày 22 tháng 12 năm 1858 tại thành phố Lucca, Italia và là một trong những nhạc sĩ sáng tác opera vĩ đại nhất. Cùng với người anh trai Michele chết trẻ, ông là thế hệ thứ năm trong một gia đình có truyền thống âm nhạc lâu đời có nhiều thành viên là nhạc sĩ chuyên nghiệp.
Puccini sống và làm việc chủ yếu quanh thành phố Lucca xứ Toscana, Italy. Tất cả các thế hệ trong gia đình trước ông đều chơi organ và sáng tác nhạc cho nhà thờ San Martino trong thành phố.
Khi người cha qua đời, cậu bé Giacomo mới 6 tuổi đã phải đảm nhận vai trò đội trưởng đội hợp xướng và chơi organ ở nhà thờ San Martino. Các thành viên trong gia đình kỳ vọng cậu bé Giacomo sẽ tiếp bước con đường của tổ tiên và tiếp tục duy trì truyền thống lâu đời của gia đình. Tuy nhiên, vào một buổi tối năm 1876, khi Giacomo cùng một người bạn đi bộ một quãng đường dài 13 dặm đến thành phố Pisa để xem buổi trình diễn vở opera Aida của Verdi, tất cả đã thay đổi. Từ giây phút ấy, Giacomo biết rằng niềm đam mê đích thực và duy nhất của đời mình sẽ chỉ là opera.
Năm 1880, Puccini hoàn thành khoá học tại học viện Pacini ở Lucca, cùng lúc ông hoàn thành xong tác phẩm Messa di Gloria. Tác phẩm này đã khiến ông bác của Puccini quyết định hỗ trợ Puccini về tài chính trong suốt quá trình học nhạc và mang lại cho ông học bổng của nữ hoàng Margherita. Nhà soạn nhạc trẻ được nhận vào học tại nhạc viện Milan và nhà hát nổi tiếng Teatro alla Scala là môi trường lý tưởng cho tất cả những tài năng sáng tác trẻ. Trong vòng 3 năm từ 1880 đến 1883, Giacomo tiếp tục theo học tại nhạc viện Reale dưới sự hướng dẫn của Bazzani và Ponchielli, tác giả của vở opera La Gioconda. Tại học viện, ông đã sáng tác tác phẩm Capriccio sinfonico, bản nhạc này được dàn nhạc sinh viên trình diễn và đã gặt hái được thành công lớn. Đây là lời tiên đoán cho sự ra đời của những tác phẩm opera là sự kết tinh của xúc cảm mạnh liệt và tài năng tái hiện những cảm xúc ấy trên sân khấu với giai điệu sâu lắng, cách phối âm uyển chuyển.
Khi nhà sản xuất âm nhạc Edoardo Sonzogno lần đầu tiên tổ chức cuộc thi các vở opera 1 màn (Cavalleria Rusticana của Mascagni cũng được phát hiện tại đây vào năm 1889) thì Puccini vẫn còn là sinh viên tại nhạc viện. Ông đã quyết định tham gia cuộc thi với sự khích lệ của Ponchielli, cũng chính Ponchielli đã giới thiệu Giacomo với một nhà báo trẻ tuổi kiêm viết lời cho các vở opera có tên là Ferninando Fontana. Fontana đã đề nghị với Giacomo ý tưởng viết một vở opera dựa trên cốt truyện Le Villi (Phù thuỷ), truyền thuyết về những cô dâu bị nguời tình bỏ rơi, họ đã trở thành bóng ma theo ám ảnh người tình của mình đến chết. Những chủ đề như thế này rất phổ biến ở Italia vào thời điểm lúc bấy giờ, đặc biệt là sau khi những vở opera lãng mạn của nhà soạn nhạc người Đức như Weber và Wagner thời kì đầu được trình diễn. Kết quả của cuộc thi được công bố đầu năm 1884, nhưng Puccini không lọt vào danh sách người thắng cuộc.
Trong một bữa tiệc gồm rất nhiều người có ảnh hưởng trong lĩnh vực âm nhạc, Puccini được mời đến chơi piano và hát các trích đoạn opera. Ông đã biểu diễn thành công và được đánh giá cao, cũng chính nhờ sự kiện này, vở opera Le Villi đã được trình diễn trên sân khấu nhà hát nổi tiếng Teatro dal Verme lần đầu tiên vào ngày 31 tháng 5 năm 1884. Buổi trình diễn đã thành công rực rỡ và kết quả là nhà sản xuất âm nhạc hàng đầu ở Milan, Giulio Ricordi đã yêu cầu mua bản quyền vở opera. Theo lời khuyên của Ricordi, Puccini đã phát triển vở opera thành hai màn. Đồng thời, Ricordi đề nghị Puccini viết một vở opera mới và Fontana vẫn tiếp tục là người sáng tác lời cho vở này. Đây là khởi đầu của sự hợp tác lâu dài giữa Giacomo và Ricordi, Ricordi không chỉ là một người bạn mà còn giống như một người cha của Giacomo, một người có thể mang lại cho ông những lời chỉ bảo sáng suốt. Vở opera mới có tên Edgar, dựa trên vở kịch của Alfred de Musset, một chủ đề được đánh giá là hoàn toàn không phù hợp với tài năng của Puccini. Buổi trình diễn đầu tiên (tại La Scala, Milan vào ngày 25 tháng 4 năm 1889) thất bại thảm hại, Puccini đã phải rút ngắn 4 màn của vở opera xuống còn 3 rồi tiếp tục chỉnh sử lại hai lần nữa vào năm 1901 và 1905 nhưng vở opera vẫn không được công chúng đón nhận. Chính Puccini đã gọi Edgar là “một điều ngớ ngẩn”. Trong suốt thời gian hoàn thành tác phẩm này, Puccini bắt đầu có mối liên hệ mật thiết với Elvira Gemignani, nhưng Gemigani đã kết hôn với một thương gia và có một con trai. Ở Italy thời bấy giờ, phụ nữ vẫn phải tuân thủ nguyên tắc khắt khe của công giáo, nên việc ly hôn là điều không tưởng. Chính vì lý do ấy, chỉ sau khi chồng của Elvira qua đời năm 1904, cả hai mới được phép kết hôn chính thức trong nhà thờ.
Sau khi vở opera Manon của nhà soạn nhạc người Pháp Jules Massenet, dựa trên cuốn tiểu thuyết tự truyện của Abbé Prévest, được trình diễn thành công ở Paris năm 1884, Puccini quyết định chọn đề tài ấy để viết vở opera tiếp theo có tên Manon Lescaut. Đây là lần đầu tiên, Puccini chủ động tham gia viết lời cho tác phẩm của mình cùng 5 người khác; đầu tiên là Leoncavallo, tiếp đó là Praga và Olivia, cuối cùng là Illica và Giacosa cùng với sự góp ý của Ricordi. Đối với Puccini, phần lời của vở opera cũng quan trọng như phần nhạc. Ông cảm thấy cốt truyện và các nhân vật trong vở opera Manon Lescaut đều phù hợp một cách hoàn hảo với năng khiếu của mình, bởi vậy, vở opera này đuợc chuẩn bị công phu với sự đóng góp của nhiều tên tuổi. Manon Lescaut được trình diễn lần đầu tiên ở Turin vào ngày đầu tiên của tháng 2 năm 1893, chỉ trong một đêm, tên tuổi của Giacomo Puccini đã vượt qua biên giới nước Ý và trở nên nổi tiếng trên toàn thế giới. Trong quá trình hoàn tất Manon Lescaut, ông đã mua một căn nhà ở ngôi làng nhỏ Torre del Lago bên cạnh hồ Massaciùccoli năm 1891. Ông thích đi săn chim và đây là nơi ông sáng tác những vở opera tiếp theo của mình ngoại trừ vở Turandot.
Người viết lời cho 3 vở opera tiếp theo của Puccini: La Boheme, Tosca và Madama Butterfly là Illica và Giacosa. Luôn có sự phân công công việc rõ ràng giữa hai người, Illica phụ trách phần kịch bản và sáng tạo những chi tiết gây ấn tượng mạnh trong khi Giacosa đảm nhiệm phần ca từ. Giữa Giacomo Puccini và hai nhà viết lời đã xảy ra tranh cãi gay gắt, một số lần Giacosa có ý định bỏ cuộc, nhưng cuối cùng, Puccini đã thuyết phục được Giacosa bởi ông biết rõ điều gì là quan trọng nhất trên sân khấu.
Lấy cảm hứng từ cuốn tiểu thuyết của Prévest, Puccini đã phát triển cảnh lên tàu trong vở Manon Lescaut khiến nó trở thành một cảnh độc nhất vô nhị trong tất cả các vở opera. Puccini tài hoa còn sáng tạo nên những giai điệu xúc động, dễ đi vào lòng người, tạo nên một phong cách Puccini đặc trưng. Không chỉ thế, ông còn nắm vững cách xử lý chất giọng để có thể kết hợp hài hòa và nhịp nhàng với dàn nhạc. Puccini luôn nắm bắt và đi trước một bước những đổi mới của thời đại, Wagner, Debussy và Stravinsky là những tấm gương để ông noi theo. Tất cả những tài năng thiên bẩm ấy đã khiến Puccini trở thành một trong những nhà soạn nhạc quan trọng nhất của Italy sau Verdi. Những vai nữ hầu như quan trọng hơn các vai nam trong các tác phẩm của Puccini, 7 trong số 12 tác phẩm sân khấu của ông được đặt theo tên của các nhân vật nữ.
Vở opera La Boheme lần đầu tiên được trình diễn ở Turin vào ngày 1 tháng 2 năm 1896, La Boheme không gây được ấn tượng mạnh với các nhà phê bình vốn mong đợi một tác phẩm giàu chất lãng mạn như vở Manon Lescaut. Phần lớn nội dung La Boheme mang phong cách opera đối thoại nhẹ nhàng, đề cập đến chủ nghĩa hiện thực. Theo đánh giá của nhiều nhà soạn nhạc hiện đại, đây cũng là một kiệt tác của Puccini. Vở Tosca lần dầu tiên được trình diễn ở Rome ngày 14 tháng 1 năm 1900 là tác phẩm đầu tiên mang phong cách verismo (hiện thực) thuần tuý. Đây là giai đoạn chuyển biến ngắn trong opera Ý được khởi đầu bởi vở opera của Cavalleria Rusticana của Mascagni và vở Pagliacci của Leoncavallo. Verismo là loại hình nghệ thuật chính đối nghịch lại những vở nhạc - kịch mang tính thần thoại của Wagner. Tosca đã bị gọi là một thứ giật gân tầm thường xoàng xĩnh, nhưng trên thực tế, đây là một tác phẩm tuyệt vời và Puccini đã “rót” vào kịch của Sardou một “lượng trữ tình” đáng ngạc nhiên.
Trong vở Madama Butterfly (trình diễn tại Milan ngày 17 tháng 2 năm 1904) dựa trên vở kịch một màn của David Balasco theo một truyện trong tạp chí của của John Luther Long, chính bản thân truyện này cũng được sáng tác theo một tai nạn có thật. Puccini hầu như đã hoàn toàn bị tính cách của nhân vật nữ cuốn hút một cách mạnh mẽ. Hình ảnh “người phụ nữ bé nhỏ” mang đậm phong cách của Puccini với xúc cảm mạnh liệt và không gian đẹp nên thơ đã mê hoặc ông. Đây cũng chính là vở opera đầu tiên ông đưa vào những giai điệu dân gian của Nhật Bản, tuy nhiên, buổi trình diễn đầu tiên tại nhà hát La Scala lại thất bại. Sau đó, Puccini đã sửa lại vở opera, cảnh thứ 2 và cảnh cuối cùng được chia làm hai phần đồng thời, ông cũng cắt bớt và thay đổi nhiều đoạn trong tác phẩm. Tháng 5 năm 1904, Madama Butterfly đã gặt hái thành công lớn tại nhà hát Brescia.
Tháng 1 năm 1909, sự kiện cô hầu gái Dora trở nên suy nhược và quẫn trí dẫn đến hành động tự sát khi bị Elvira, vợ Puccini buộc tội là tình nhân với chồng mình một cách bất công đã gây ra một bi kịch gia đình mà hậu quả để lại tác động mạnh đến Puccini, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng sáng tạo và niềm đam mê sáng tác của ông trong một khoảng thời gian.
Sau khi hoàn thành vở opera Madama Butterfly, Puccini không muốn theo đuổi loại hình này nữa và muốn thử sức với chất liệu thô ráp và khó khăn hơn như ông đã từng làm với vở Tosca. Ông đã tìm được ý tưởng trong vở kịch La Fanciulla del West của Belasco, đây là vở kịch nói về những người tìm vàng trong cơn sốt vàng ở California năm 1849. Sự pha trộn giữa chủ nghĩa hiện thức nghiệt ngã với tính đa cảm thu hút Puccini và nó được trình diễn lần đầu tiên tại Metropolitan, New York vào tháng 12 năm 1910. Caruso và Destinn đảm nhiệm vai chính dưới sự chỉ huy của Toscanini, La Fanciulla del West được công chúng đón nhận nhưng không được giới phê bình đánh giá cao. Về mặt dàn dựng kỹ thuật, đây là một kiệt tác trong đó Puccini sử dụng giai điệu âm nhạc châu Mỹ, tuy nhiên, lại thiếu sự toả sáng của ngôn từ, đây có lẽ cũng là lý do khiến tác phẩm này ít được biểu diễn bên ngoài Italy. Sau khi Giulio Ricordi qua đời năm 1912, Puccini có những bất đồng quan điểm với Tito, con trai đồng thời là người thừa kế hãng sản xuất nhạc của Giulo. Đây là lý do chính khiến Puccini chấp nhận lời đề nghị viết một vở operetta cho ban giám đốc nhà hát Vienna.
Ông từ chối ngay lập tức chủ đề đầu tiên được gợi ý nhưng lại chấp nhận một chủ đề khác của Giuseppe Adami. Vở operetta có tên La Rondine của Puccini do Adami, một nhà viết kịch trẻ tuổi viết lời được trình diễn tại Monte Carlo ngày 27 tháng 3 năm 1917. Tuy nhiên, trên thực tế, phần lời lơ lửng giữa thể loại opera và operetta đã ngăn cản sức sáng tạo của Puccini, ngoài bản waltz ở màn 2 thì vở La Rondine không có gì đáng chú ý. Nhưng là một người luôn hướng tới sự hoàn hảo, Puccini đã sử dụng tài năng kỹ thuật điêu luyện vào vở operetta như ông vẫn làm với những vở opera khác.
Vở opera tiếp theo của Puccino có tên Il Trittico trình diễn ở New York ngày 14 tháng 12 năm 1918. Ngày 11 tháng 1 năm 1919 tại Rome, Puccini chấp nhận sự sắp xếp của nhà hát Grand Guignol ở Paris mà trong đó ngay trong một tối, một màn gay cấn trong tác phẩm được trình diễn tiếp sau một vở bi kịch tình cảm và kết thúc là một vở hài kịch. Il Trittico là một bộ ba opera một màn, vở thứ nhất có tên Il tabarro do Adami viết lời chuyển thể từ tác phẩm La Houppelande của Didier Gold, trong khi 2 vở còn lại là Sour Angelica và Gianni Schicchi do Giovacchino Forzano viết lời và phát triển thành hài kịch dựa trên vài dòng trong khổ thơ XXX phần Địa ngục trong kiệt tác La Divina Commedia của đại thi hào Danté. Trong bộ ba opera một màn này, vở được trình diễn nhiều hơn cả là Gianni Schicchi, nó đã thể hiện mặt hài hước khá vững chắc trong con người Puccini và được sánh ngang cùng vở Falstaff nổi tiếng của Verdi.
Sau này Il Tabarro được trình diễn một cách độc lập và được chú ý bởi nó thể hiện một bức tranh u ám và đầy kịch tính. Thi thoảng, cả vở Il Trittico cũng được trình diễn trên sân khấu đúng như nguyện vọng của Puccini. Không chỉ muốn dừng lại ở đó, Puccini muốn khám phá những con đường mới, cách thể hiện mới, và kết quả của sự thay đổi này là sự ra đời của vở opera Turandot, lần đầu tiên được trình diễn ở Milano ngày 25 tháng 4 năm 1926. Turandot dựa trên truyền thuyết về Carlo Gozzi được Adami và Renato chuyển thể. Vở opera này hoàn toàn khác biệt với những vở mà Puccini đã từng viết trước đó, đây được coi là kiệt tác vĩ đại nhất của ông, là sự kết hợp giữa Turandot độc ác, Calaf anh hùng, Lìu đầy chất thơ. Cách nhìn nhận nhạy bén trong thể loại opera của Puccini được khẳng định bằng hai tác phẩm La Boheme và Turandot.
Puccini quyết định bắt tay vào Turandot, với mong muốn tạo nên ''kỳ tích''. Trong suốt thời gian sáng tác, ông chuyển đến Viareggio, nhưng đến năm 1923 thì ông phát hiện mình bị ung thư vòm họng. Thời gian trị liệu ở Brussels tưởng đã thành công nhưng trái tim của Giacomo cuối cùng vẫn ngừng đập, để lại vở Turandot còn dang dở. Puccini qua đời ở Brussels ngày 29 tháng 11 năm 1924. 2 cảnh cuối của vở opera Turandot chưa được hoàn thành và được nhà soạn nhạc Franco Alfano viết tiếp dựa trên bản thảo mà Puccini để lại. Trong buổi trình diễn lần đầu tiên vở Turandot (tại La Scala), Toscanini đã hạ đũa chỉ huy của mình xuống khi tới đoạn cái chết của Lìu, đúng chỗ mà Puccini đã viết đến. Buổi tối tiếp theo, vở opera được trình diễn với đoạn kết của Alfano.
Puccini được đánh giá là một trong những nhà soạn nhạc opera vĩ đại nhất của mọi thời đại cùng với Mozart, Verdi và Wagner. Ông được cũng đươc coi là nhà sáng tác thể loại verismo bậc thầy mặc dù một vài vở opera của ông trên thực tế tác phẩm verismo theo khuôn mẫu định sẵn của Mascagni. Phong cách của Puccini chịu sự ảnh hưởng của Verdi, sau đó là Wagner, Debussy và thậm chi là cả Lehár và Stravinsky mặc dù các tác phẩm của ông không hoành tráng được như tác phẩm của Verdi. Puccini đã từng nói: “Tôi chỉ có thể viết nhạc về những điều giản dị”. Nhiều người coi ông là nhà soạn nhạc vĩ đại đứng thứ hai sau Verdi trong số những nhà soạn nhạc người Ý thuộc thế hệ sau Rossini.
Như Nguyên (dịch)
Các vở opera của Giacomo Puccini
* Le Villi, 1884.
* Edgar, 1889.
* Manon Lescaut, 1893.
* La Bohème, 1896.
* Tosca, 1900.
* Madama Butterfly, 1904.
* La fanciulla del West, 1910.
* La rondine, 1917.
* Il Trittico: Il Tabarro, Suor Angelica, Gianni Schicchi, 1918.
* Turandot, chưa hoàn thành vào năm 1924 khi tác giả qua đời, đuợc biểu diễn lần đầu vào năm 1926 với phiên bản do Franco Alfano hoàn thành.
Read more ...
